Με αφορμή την ταινία «Sisters with transistors»

Πρόκειται για ντοκιμαντέρ του 2020 σε σκηνοθεσία της Lisa Rovner για τις γυναίκες-πρωτοπόρες της ηλεκτρονικής μουσικής. Αφηγήτρια της ιστορίας είναι η μοναδική Laurie Anderson.

Η ταινία προβλήθηκε στο φετινό φεστιβάλ Νύχτες Πρεμιέρας το Σάββατο 2 Οκτωβρίου και είχαμε με τον nek τη χαρά να παρακολουθήσουμε, μαζί και με αγαπημένους συμπαραγωγούς του σταθμού μας, και η χαρά μετατρέπεται σε ενθουσιασμό να ξαναδούμε ταινία μετά από ενάμιση χρόνο και βάλε.

Αν και το θέμα του ντοκιμαντέρ συντηρεί τον διαχωρισμό φύλου –με τον οποίο διαφωνώ– αιτιολογείται στο site της ταινίας. https://sisterswithtransistors.com

«Η ιστορία των γυναικών υπήρξε μια ιστορία σιωπής. Η μουσική δεν αποτελεί εξαίρεση»

Όπως το θέτει η Laurie Spiegel (γεννημένη στις 20 Σεπτεμβρίου 1945), η δουλειά της οποίας παρουσιάζεται στην ταινία: «Εμάς τις γυναίκες προσέλκυσε ιδιαίτερα η ηλεκτρονική μουσική όταν η δυνατότητα μιας γυναίκας να συνθέσει ήταν από υπό αμφισβήτηση. Μας επιτρέπει [η χρήση νέας τεχνολογίας] να κάνουμε μουσική που θα ακουγόταν από άλλους χωρίς να χρειάζεται να γίνει αποδεκτή από το ανδροκρατούμενο κατεστημένο». Οι σημασίες για τις γυναίκες σχετίζονται με τους αγώνες χειραφέτησής τους, όπως ακούμε να μας λένε, και έτσι θα πρέπει να το δούμε.

Στην ιστορία της μουσικής αποσιωπήθηκε η συμβολή των γυναικών. Έτσι συμπληρώνεται με τις «οραματικές γυναίκες» των οποίων οι ριζοσπαστικοί πειραματισμοί με τις νέες τεχνολογίες επαναπροσδιόρισαν τα όρια της μουσικής. Ήταν μια μικρή συνάντηση με τις συναρπαστικές και αινιγματικές μουσικές ιδιοφυίες και τον ιδιότυπο τρόπο που ακούν τον κόσμο.

Το αντρικό μουσικό κατεστημένο της εποχής δεν στάθηκε αλληλέγγυο σε αυτό το μουσικό κίνημα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η εχθρότητα με την οποία αντιμετωπίστηκε το για πρώτη φορά παγκοσμίως εξ ολοκλήρου ηλεκτρονικό soundtrack για την cult ταινία επιστημονικής φαντασίας “Forbidden Planet” του 1956 που συνέθεσαν η Bebe Barron (16 Ιουνίου 1925 - 20 Απριλίου 2008) με τον σύζυγό της Louis, για το οποίο απαίτησαν να μην χαρακτηριστεί το έργο τους ως μουσική σύνθεση αλλά να αναγραφεί στο soundtrack ότι πρόκειται για electronic tonalities!!!

Στο ντοκιμαντέρ, εμφανίζονται σε αρχειακό υλικό οι Clara Rockmore, Daphne Oram, Bebe Barron, Pauline Oliveros, Delia Derbyshire, Maryanne Amacher, Eliane Radigue, Suzanne Ciani και Laurie Spiegel. Επιπλέον στην ταινία εμφανίζεται και η Wendy Carlos (γεννημένη ως Walter Carlos, στις 14 Νοεμβρίου 1939), αν και φαίνεται ότι παραλείπεται από τις αναφορές ίσως λόγω της αμηχανίας που όπως φαίνεται προκαλεί ακόμη η αλλαγή φύλου της ή/και του γεγονότος ότι χρησιμοποίησε ως όχημα του πειραματισμού της, συνθέσεις «λευκών νεκρών ανδρών συνθετών».

Διαβάζουμε ότι: «Έκανε πλατινένιο δίσκο συνδέοντας τον Bach με μηχανές του 20ού αιώνα και σύντομα συνεργάστηκε με τον Stanley Kubrick για το soundtrack στο περίφημο “Clockwork Orange”. Αλλά η προκατάληψη γύρω από αλλαγή φύλου της, έσπρωξε τη Wendy Carlos στην αφάνεια». Οι γνωστοί μας, από τη σύνθεση του jingle του strummer radio, the Chap, αποτίσαν τον δικό τους φόρο τιμής στην σπουδαία αυτή προσωπικότητα με το τραγούδι τους The Chap - Carlos Walter Wendy Stanley.

Και επιπλέον, για τις περισσότερες από αυτές δεν ήταν μόνο μουσική αλλά περισσότερο ένα μανιφέστο. Το τελευταίο ενισχύει η στάση της Pauline Oliveros (30 Μαΐου 1932 - 24 Νοεμβρίου 2016), η οποία ασχολήθηκε επίμονα με το ζήτημα της ανισότητας των φύλων. Σε άρθρο που έγραψε για τους NY Times το 1970 ξεκίνησε με μια προκλητική ερώτηση “Γιατί δεν υπήρξαν «σπουδαίες» γυναίκες συνθέτριες παρά μόνο λευκοί άντρες συνθέτες”; Αποκαλύπτει έτσι την προκατάληψη του φύλου και τις κοινωνικές προσδοκίες για οικιακή συμμόρφωση, και εργάστηκε όπως λέει «Για να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα ανοίγματος ώστε να ακουστούν όλοι, αναγνωρίζοντας ότι η ακρόαση θεραπεύει».

Η PAULINE OLIVEROS το 1959

Στην ταινία –εκτός από τις κοινωνικές συνθήκες ανισότητας για τις γυναίκες– το τοπίο διαμορφώθηκε και από τις ιστορικές συνθήκες και κυρίως από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η γνωστή μας Delia Derbyshire (5 Μαΐου 1937 - 3 Ιουλίου 2001), ακούει ακόμη τις σειρήνες – ειδοποίηση για τον επερχόμενο βομβαρδισμό να την καθορίζει…

Εργάστηκε στο Radiophonic Workshop του BBC και έφτασε να γίνει πραγματικό είδωλο [λατρεία-ήρωα] με την ηλεκτρονική της μουσική για το “Dr. Who Theme” το 1963, ένα από τα πρώτα κομμάτια εξ ολοκλήρου ηλεκτρονικής μουσικής που χρησιμοποιήθηκαν στην τηλεόραση.

Η παρακολούθηση του ντοκιμαντέρ, που όπως είπαμε αποτελείται από αρχειακό υλικό, ήταν πραγματικά απολαυστική. Πέρα από το πάθος για κάτι που δεν μπορούσε καν να χαρακτηριστεί μουσική στην εποχή του, εντυπωσιακή ήταν η απίστευτη δημιουργικότητα για την παραγωγή μουσικής με τη χρήση της νέας τεχνολογίας – από τις πρακτικές χειροτεχνίας τύπου “arts & crafts”, τεχνική όπου οι συνθέσεις παράγονται από κολλημένες ταινίες, διαβάζονται σε κυματομορφές ή αργότερα γράφονται σε punched cards [διάτρητη κάρτα – πριν ακόμη και από τις δισκέτες, που η ανάμνησή τους διατηρείται στο σύμβολο «save»!]. Πέρα από την «κλασική» αρμονία ή τη τζαζ διερεύνησαν τα όρια του πειραματικού ήχου, του τρόπου γραφής του και γενικά διεύρυναν τα όριά της. Παρακολουθήσαμε μεταξύ άλλων την «εναέρια γλυπτική» παραγωγής μουσικής με τη χρήση αιθερό-φωνου από τη βιρτουόζα Clara Rockmore (9 Μαρτίου 1911 - 10 Μαΐου 1998) και την εφευρέτρια Daphne Oram (γεννημένη στις 31 Δεκεμβρίου 1925).

Η DAPHNE ORAM το 1949

Ανάμεσα στις καινοτομίες που προώθησαν ήταν η ανάπτυξη της musique concrete, δηλαδή τον ηχογραφημένο ήχο ως πρωτογενές υλικό και τα περφόρμανσις [επιτελεστική τέχνη] μεταξύ άλλων. Επίσης, η Laurie Spiegel το 1986 ανέπτυξε ίσως το πρώτο λογισμικό μουσικής, το “Music Mouse” για mac συνδυάζοντας τον προγραμματισμό και τη σύνθεση σε μια ενιαία διαδικασία.

Η Laurie Spiegel συνέχισε να αναπτύσσει το λογισμικό και να είναι εμπορικά διαθέσιμο. Μπορείτε να πειραματιστείτε κι εσείς με το music mouse μέσω αυτού του προσομοιωτή https://teropa.info/musicmouse/

Και πολλά ακόμη, για τα οποία αξίζει κανείς να παρακολουθήσει το ντοκιμαντέρ.

Επίκαιρη η επαναστατική κοινωνικο-πολιτική διάσταση του εγχειρήματος την εποχή της «οικιακής συμμόρφωσης», όπως μας λέει η Pauline Oliveros. Δεν θα μπορούσα να σκεφτώ πιο περιεκτική περιγραφή από αυτές τις δύο λέξεις –σήμερα που οι γυναικοκτονίες είναι τόσο απελπιστικά συχνές, το “me too” κοινός τόπος– παρασύρθηκα εκτός θέματος άραγε;

Και, τι έκπληξη, στην έξοδο συναντήσαμε τη δική μας Pina Bounce και τις Minimaximum, αποκαθιστώντας τη συνέχεια του θέματος στο σήμερα.

Ανθή (home/sick) & nek (Breakfast Sessions)