Με αφορμή την επέτειο της δολοφονίας του John Lennon, αλλά και την πρόσφατη κυκλοφορία του “Now and Then”, o Γιώργος Δρόσος γράφει για τα τελευταία χρόνια του Dr. Winston O’ Boogie αλλά και για τa διάφορα παραλίγο reunion μιας κάποιας μπάντας από τo Λίβερπουλ.

Διαβάστε το Α΄μέρος

Το Anthology και η προσωρινή απόρριψη του “Now and Then”

Παρά τις αμέτρητες άλλες καινοτομίες τους, οι Beatles, με ή χωρίς τον Lennon, δεν ήταν οι πρώτοι που έβγαλαν ένα εικονικό ντουέτο με άνθρωπο που δεν βρισκόταν πια στη ζωή. Το 1991, η Natalie Cole κυκλοφόρησε μια συνεργασία με τον πατέρα της, Nat King Cole, ο οποίος είχε πεθάνει 26 χρόνια πριν, κάνοντας στην ουσία ντουέτο με μια παλιότερη ηχογράφησή του – το επίμαχο τραγούδι, “Unforgettable”, ήταν αρχικά μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του.

Αυτό που έκανε η Cole –σε συνδυασμό με την κουλτούρα του sampling και των ηχητικών κολάζ, η οποία είχε αρχίσει ήδη να εξαπλώνεται και πέρα από το hip hop ή την ηλεκτρονική μουσική- βοήθησαν τη δισκογραφική βιομηχανία να εισέλθει σε μια νέα εποχή, η οποία στις μέρες έχει αρχίσει πια να βιώνει την πραγματική ακμή της –για καλό ή για κακό- χάρη στις πρόσφατες ραγδαίες εξελίξεις της τεχνολογίας: τα τελευταία χρόνια, ο ίδιος ο McCartney έχει κάνει διάφορα τέτοια ντουέτα με τον Lennon στις συναυλίες του, χρησιμοποιώντας υλικό από τα ντοκιμαντέρ Let it Be/Get Back˙ οι Abba έχουν ήδη αρχίσει να εμφανίζονται σε συναυλίες ως ολογράμματα˙ οι Kiss, οι οποίοι έδωσαν πρόσφατα την τελευταία «φυσική» συναυλία τους, πρόκειται να αρχίσουν να περιοδεύουν κι αυτοί με τον ίδιο τρόπο. Προφανώς, η Τεχνητή Νοημοσύνη –όπως και οι βιντεοκλήσεις, η τηλεματική κ.λπ.- δίνουν δυνατότητες για ακόμα περισσότερα εικονικά ντουέτα, ακόμα περισσότερων διαφορετικών ειδών, στο άμεσο μέλλον (το “Now and Then” δεν εμπίπτει σε αυτήν την κατηγορία, παρά τις ανακρίβειες που έχουν ακουστεί και γραφτεί).

Οι ηχογραφήσεις που θα αξιοποιούσαν τα demo του Lennon θα γίνονταν στο πλαίσιο ενός ευρύτερου project, το οποίο έλαβε το γενικό τίτλο Anthology*** και αφορούσε: ένα εξάωρο τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ με συνεντεύξεις των εναπομεινάντων Beatles, του Martin, του Aspinall, του Derek Taylor, καθώς και του Lennon από αρχειακό υλικό˙ ένα βιβλίο με την ιστορία του συγκροτήματος˙ τρία διπλά άλμπουμ με ηχογραφήσεις που ξεκινούσαν από την περίοδο 1958-1962, δηλαδή προτού να γίνουν το διασημότερο συγκρότημα ever, και έφταναν μέχρι και το 1970.

Τα άλμπουμ αυτά περιελάμβαναν κάμποσα ακυκλοφόρητα κομμάτια, εναλλακτικές εκτελέσεις γνωστών τραγουδιών στο στούντιο ή σε συναυλίες, ακυκλοφόρητες εκτελέσεις από όλη τη μπάντα μαζί τραγουδιών που τα τέσσερα μέλη κατέληξαν να κυκλοφορήσουν σε σόλο δίσκους τους, καθώς και αποσπάσματα από συνεντεύξεις, απαγγελίες από βιβλία κ.λπ. Ήταν επίσης η πρώτη επίσημη κυκλοφορία τους που περιελάμβανε υλικό με τον Pete Best**** και τον Stuart Sutcliffe, δηλαδή τον πρώην ντράμερ και μπασίστα της μπάντας αντίστοιχα.

Από τα τέσσερα τραγούδια (ή σκαριφήματα τραγουδιών) του Lennon που είχαν στα χέρια τους, οι Threetles, όπως ήταν το παρατσούκλι που τους κόλλησε ο αγγλόφωνος τύπος, επέλεξαν εξαρχής να μην ασχοληθούν καθόλου με το “Grow Old with Me”. Πανέμορφο μες στην απλότητά του, το κομμάτι τούς φάνηκε πάντως υπερβολικά λυπητερό. Μεταξύ Φλεβάρη και Μάρτη 1995, στο ιδιόκτητο στούντιο του Macca, στο Sussex, οι εναπομείναντες Beatles δούλεψαν τα άλλα τρία κομμάτια της περιβόητης κασέτας. Παραγωγός ήταν ο Jeff Lynne, συνεργάτης του Harrison σε σόλο δίσκους αλλά και στους Traveling Wilburys, μιας και ο George Martin είχε δηλώσει αδυναμία προφασιζόμενος απώλεια ακοής. (Αυτό δεν τον εμπόδισε, βέβαια, να επιβλέψει όλο το υπόλοιπο Anthology.)

When We Was Fab” (1987): ο φόρος τιμής (τόσο στιχουργικά, όσο και μουσικά) των George Harrison και Jeff Lynne στο αλλοτινό συγκρότημα του πρώτου. Με τη συμμετοχή του Ringo και του Elton John στο βίντεο, το οποίο σκηνοθέτησαν τα πρώην μέλη των 10cc, Godley & Creme

Η διαδικασία δεν αποδείχτηκε ιδιαίτερα απλή. Παρότι για τα demo του χρησιμοποιούσε το πολύ ακριβό σπιτικό κασετόφωνο Sony CF-580, το οποίο σου έδινε τη δυνατότητα να συνδέσεις δύο διαφορετικά εξωτερικά μικρόφωνα και έτσι να κάνεις δικάναλη ηχογράφηση, ο Lennon επέλεγε να γράφει απευθείας στο εσωτερικό μικρόφωνο της συσκευής. Αυτό σήμαινε πως τα φωνητικά και το πιάνο συμπιέζονταν μαζί στην ηχογράφηση, μαζί με τον παραπανίσιο θόρυβο από το περιβάλλον και πως τα demo δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως είχαν.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 η χρήση υπολογιστών στο στούντιο ήταν πλέον σχεδόν η νόρμα και η συγκεκριμένη τεχνολογία, ακόμα κι αν απείχε πολύ απ’ αυτή που είναι διαθέσιμη στις μέρες μας, φάνηκε πολύ χρήσιμη στο να «καθαρίσει» ο Lynne τις σπιτικές ηχογραφήσεις του Lennon για το “Free as a Bird” και το “Real Love” από τον παραπανίσιο θόρυβο, αλλά όχι και στο να απομονώσει τα φωνητικά του Lennon από το πιάνο.

Στο μεν πρώτο από τα δύο κομμάτια, οι Harrison, McCartney, και Starr πρόσθεσαν καινούριους στίχους και μια νέα γέφυρα, καθώς και, μαζί με τον Lynne, πιάνο, κιθάρες, μπάσο, ντραμς, synthesizer και γιουκαλίλι. Ο Harrison, ο οποίος κάνει πρώτα φωνητικά προς το τέλος του τραγουδιού, παίζει και ένα από τα καλύτερα σόλο του. Το κομμάτι πιστώθηκε όχι μόνο στο Lennon αλλά και στους άλλους τρεις. Το “Real Love” πιστώθηκε μόνο στο Lennon, αλλά και σε αυτό προστέθηκαν εκ νέου κιθάρες, μπάσο και κοντραμπάσο, αρμόνιο, ντραμς, κρουστά, αρπίχορδο και δεύτερα φωνητικά (αλλά και ένα ακόμα πανέμορφο σόλο από τον Harrison).

That was then, but this is now

Ως γνωστόν, και το “Free as a Bird” και το “Real Love” κυκλοφόρησαν ως single (συνοδευόμενα από ομολογουμένως καταπληκτικά βίντεο), ενώ «άνοιγαν» και τα άλμπουμ Anthology 1 και 2 αντίστοιχα. Η ποιότητα του τελικού αποτελέσματος και στις δύο περιπτώσεις, αλλά και η γνώση πως οι Threetles είχαν στη διάθεσή τους ακόμα κάποιο υλικό από τον αλλοτινό συνεργάτη τους δημιούργησαν προσδοκίες πως και το Anthology 3 θα περιελάμβανε ένα τέτοιο καινούριο/παλιό κομμάτι.

Πάντα σε συνεργασία με τον Lynne, εκείνο το διάστημα του Φλεβάρη και του Μάρτη του 1995, οι πρώην (νυν;) Beatles δούλεψαν όντως ένα ακόμη κομμάτι, το “Now and Then”. Αλλά σε αυτήν την περίπτωση, τα πράγματα με τον θόρυβο, με τη γενικότερη ποιότητα της ηχογράφησης του αρχικού demo και με τη συμπίεση φωνής και πιάνου παραήταν δύσκολα για να μπορέσει να κάνει κάτι ο Lynne με την τότε διαθέσιμη τεχνολογία. Μετά από μόλις μια μέρα, εγκατέλειψαν την προσπάθεια, έχοντας πάντως προλάβει να ηχογραφήσουν κάποια πράγματα.

Ο Harrison ήταν αυτός που έθεσε βέτο. Ούτως ή άλλως, η όλη διαδικασία του Anthology δεν ήταν κάτι εύκολο για αυτόν: όπως φαίνεται και σε κάποιες σκηνές του αντίστοιχου ντοκιμαντέρ, η συνύπαρξη των δυο τους σε στούντιο μετά από χρόνια ξανάφερνε στην επιφάνεια την περίπλοκη σχέση του με τον McCartney, και ίσως ο Harrison να είχε αποφύγει αυτήν την ταλαιπωρία, αν δεν υπήρχαν τα εν λόγω demo του κοινού τους φίλου και αν και ο ίδιος δεν είχε πρόσφατα στερηθεί 7 εκατομμύρια λίρες από έναν όχι ιδιαίτερα ευσυνείδητο manager. Χαρακτηρίζοντας το demo του “Now and Then” ως “fucking horrible” και “crap” αρνήθηκε να ασχοληθεί παραπάνω από εκείνη τη μία και μόνη μέρα.

Σχεδόν 30 χρόνια μετά, με τον Harrison να έχει κι αυτός πεθάνει, οι Beatles συνεχίζουν να αναμοχλεύουν το παρελθόν τους και να ανακαλύπτουν αναξιοποίητα πράγματα – ή να αξιοποιούν με καινούριο τρόπο τα ήδη γνωστά. Έτσι, το 2018, αναθέτουν στον Peter Jackson ένα από τα μεγαλύτερα –σε όγκο αλλά και σε εμπορικότητα- εγχειρήματα found footage στην ιστορία: 60 ώρες φιλμ, μαζί με 150 ώρες ηχητικού υλικού, τραβηγμένα/ηχογραφημένα το Γενάρη του 1969 και χρησιμοποιημένα αρχικά για το ντοκιμαντέρ Let it Be, σε σκηνοθεσία του Michael Lindsay-Hogg. Το τελικό αποτέλεσμα της επεξεργασίας από πλευράς του Jackson, με τίτλο The Beatles: Get Back απεικονίζει τις παραμονές της διάλυσης των Beatles ως μια πιο ευχάριστη περίοδο… δεν θα πω απ’ ό,τι ήταν στην πραγματικότητα, αλλά σίγουρα απ’ ό,τι φαίνεται στην αρχική ταινία του Lindsay-Hogg.

«Έχεις πέντε λεπτά να σου μιλήσω για κάτι που λέγεται A.I.;» Lennon και McCartney στη Santa Monica, το 1974.
Πηγή: Hey Bulldog Blog

Μεταξύ άλλων, το project του The Beatles: Get Back αξιοποίησε την τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης/μηχανικής μάθησης M.A.L. (μια αναφορά τόσο στον «κακό» υπολογιστή HAL 9000 του 2001: A Space Odyssey όσο και σε έναν από τους σημαντικότερους ανθρώπους του στενού κύκλου των Beatles, τον βοηθό/σωματοφύλακα/roadie/ανεπίσημο συνδημιουργό κάνα δυο τραγουδιών Mal Evans) την οποία ανέπτυξε επί τούτω η εταιρεία του Peter Jackson, Wingnut Films. Το M.A.L. βοήθησε στην αποκατάσταση των ηχητικών αρχείων –μουσικών οργάνων, φωνητικών και συνομιλιών- από το αυθεντικό υλικό του 1969. Η ίδια τεχνολογία χρησιμοποιήθηκε και στην επανέκδοση του Revolver, το 2022, και, εν τέλει και στο αρχικό ντέμο του “Now and Then” (και όχι στην ηχογράφηση των τριών πρώην Beatles μαζί με τον Lynne), διαχωρίζοντας τα φωνητικά του Lennon από το πιάνο. Αυτή ήταν η μόνη συμβολή της τεχνητής νοημοσύνης στην ηχογράφηση και τη σύνθεση του κομματιού, παρά τη φημολογία πως στο “Now and Then” συμπεριλήφθηκαν η φωνή ή/και το πιάνο του Lennon όπως αυτά αναπαράχθηκαν από A.I.

Υπό την εποπτεία όχι του Lynne, αλλά του Gilles Martin, γιου του George και υπεύθυνου για τις περισσότερες από τις επίσημες (επανα)κυκλοφορίες της μπάντας από τη δεκαετία του 2000 έως και σήμερα, το “Now and Then” έλαβε την τελική μορφή του χρησιμοποιώντας τα φωνητικά αλλά όχι το πιάνο του Lennon, μαζί με καινούριες ηχογραφήσεις φωνητικών και κρουστών από τον Ringo, πιάνου, lap steel, κιθαρών, μπάσου και φωνητικών από τον Macca, στοιχεία από την ηχογράφηση του 1995, καθώς και μέρη από άλλα τραγούδια της μπάντας (“Here, There and Everywhere”, “Eleanor Rigby” και “Because”). Μαζί με αυτά, το 2022, ηχογραφήθηκαν έγχορδα σε ενορχήστρωση των McCartney και Martin μαζί με τον κινηματογραφικό συνθέτη Ben Foster. Προκειμένου να αποφευχθούν διαρρεύσεις στον Τύπο, οι μουσικοί που έπαιξαν σε αυτό το session έλαβαν επίτηδες την ανακριβή πληροφορία πως δούλευαν για ένα project του ίδιου του McCartney με τίτλο “Give and Take”******.

Ο McCartney δεν είχε εγκαταλείψει ποτέ την ιδέα να κυκλοφορήσει το “Now and Then”. Το 2012, εμφανιζόμενος στο ντοκιμαντέρ Mr. Blue Sky: The Story of Jeff Lynne and ELO, τόσο ο ίδιος όσο και ο Ringo μίλησαν για τις ηχογραφήσεις του Free as a Bird, του Real Love και του Now and Then, με τον Macca να διαβεβαιώνει πως το τελευταίο από αυτά τα κομμάτια εκκρεμούσε και πως κάποια στιγμή θα το ολοκλήρωνε, παρά τις αντιρρήσεις του George. Και, όντως, το κατάφερε, αν και χρειάστηκε να παρέμβει ποικιλοτρόπως σε αυτό. Από συνθετικής άποψης, η μόνη –αλλά καίριας σημασίας- παρέμβαση που έκανε στο αρχικό κομμάτι, ήταν πως παρέλειψε, με δική του πρωτοβουλία, τη γέφυρα που είχε γράψει ο Lennon (“I don’t wanna lose you…”), παρόλο που πρόκειται για ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και φορτισμένα, από συναισθηματικής άποψης, στοιχεία του όλου δημιουργήματος. Αντ’ αυτής, πρόσθεσε ένα αρκετά μεγάλο κιθαριστικό σόλο, παιγμένο από τον ίδιο με τον τρόπο του Harrison, σόλο το οποίο συνοδεύεται από τα προαναφερθέντα έγχορδα.

Το αυθεντικό ντέμο του Lennon (1977)

Η κυκλοφορία ανακοινώθηκε τέλη του Οκτωβρίου του 2023. Είχαν προηγηθεί κάποιες σχετικές δηλώσεις και του McCartney και του Ringo, δηλώσεις που από τη μία είχαν παρερμηνευθεί ως αποδείξεις αυτού που γράφτηκε παραπάνω –δηλαδή πως το A.I. είχε αναπαραγάγει τη φωνή του Lennon- και από την άλλη είχαν σπείρει έναν κάποιο ενθουσιασμό και μια κάποια συγκίνηση. Το κομμάτι κυκλοφόρησε στις 2 Νοεμβρίου, ως double a-side μαζί με μια νέα στερεοφωνική μίξη του “Love Me Do”. Διαφημισμένο ως «το τελευταίο τραγούδι των Beatles» (ενν. το τελευταίο που να έχει κυκλοφορήσει υπό το όνομα της μπάντας και που να περιλαμβάνει αυθεντικές και επί τούτω ηχογραφήσεις και των τεσσάρων μελών), το “Now and Then” δεν επαναλαμβάνει τους αλλοτινούς θριάμβους των Beatles, αλλά δεν τους ντροπιάζει κιόλας – σε αντίθεση με το συνοδευτικό βίντεο.

Είναι παράξενο που μια μπάντα όπως αυτή, η οποία είχε τόσο μεγάλη επίγνωση της σημασίας της εικόνας και που συνέδεσε το όνομά της με μερικούς από τους σημαντικότερους φωτογράφους, σκηνοθέτες, εικαστικούς, γραφίστες, σχεδιαστές μόδας και παράγοντες του κόσμου της τέχνης του τρέχοντος και του προηγούμενου αιώνα επέλεξε να «αποχαιρετήσει» με ένα τόσο κακοφτιαγμένο βίντεο. Το ίδιο ισχύει και για τον τόσο έμπειρο, εντυπωσιοθήρα με την καλή έννοια Jackson. Ειδικά το πλάνο όπου ο Lennon κοιτάζει τον ορίζοντα και βλέπει τον εαυτό του και τους άλλους τρεις στον ουρανό και εκείνο όπου, χάρη στο compositing, οι τέσσερίς τους –οι Ringo και Paul όπως είναι τώρα, οι δύο εκδημήσαντες από το 1967 και το αντίστοιχο βίντεο του “Hello, Goodbye”- στέκονται ακριβώς απέναντι από την κάμερα (ο Lennon μάς χαιρετάει, κιόλας), θα έκαναν ακόμα και τους Spinal Tap να απορήσουν.

Αλλά αυτά είναι ίσως λεπτομέρειες. Μάλλον περισσότερη σημασία έχει το γεγονός πως κυκλοφορεί πλέον ένα «καινούριο» τραγούδι των Beatles, και πως κάτι τέτοιο, ειδικά σε μια περίοδο πρωτοφανούς σκοτεινιάς, χαιρετίζεται ως μια μικρή έστω αναλαμπή. Μάλιστα, στο πλαίσιο αυτής της νέας κυκλοφορίας, οι στίχοι του τραγουδιού έχουν ερμηνευτεί ως μια ανοιχτή επιστολή όχι προς τη Yoko ή κάποια άλλη σύντροφο του Lennon, αλλά προς τους Beatles γενικά, και ειδικά προς τον πιο άμεσο συνεργάτη του εντός του συγκροτήματος – επομένως η συγκίνηση γίνεται ακόμη μεγαλύτερη.

Η παράλληλη ζωή του “Grow Old with Me” (και μερικών ακόμη «αδερφών» του)

Το Anthology έφερε επίσημα στο φως κάμποσα κομμάτια τα οποία είχαν ηχογραφήσει οι Beatles ενώ ήταν ακόμη τετραμελές συγκρότημα και τα οποία δεν είχαν δει το φως της ημέρας παρά μόνο μέσω bootlegs ή μέσω διασκευών: “12-Bar Original”, “If You ’ve Got Trouble”, “What’s the New Mary Jane?”, “Cayenne”, “In Spite of All the Danger”, “Cry for a Shadow”, “A Beginning” (το τελευταίο ένα ορχηστρικό που είχε γράψει ο George Martin ως εισαγωγή στο “Don’t Pass Me By” του Ringo). Αρκετά ακόμα υπάρχουν ως demo ή ως αναξιοποίητες «επίσημες» ηχογραφήσεις. Κάποια έγιναν γνωστά από εκτελέσεις τρίτων, κάποια μετεξελίχθηκαν σε κάτι άλλο. Το “Just Fun”, μια από τις παλιότερες συνθέσεις τους, διασώζεται σε ημιτελή μορφή, κακοπαιγμένο από τους ίδιους την περίοδο του The Beatles: Get Back.

Το 14λεπτο, υπέρ-πειραματικό “Carnival of Light”. Ηχογραφήθηκε το 1967 για το The Million Volt Light and Sound Rave, ένα happening που έλαβε χώρα δύο φορές στο Λονδίνο, στις αρχές εκείνης της χρονιάς. Δεν κυκλοφόρησε ποτέ επίσημα.

Και μαζί με αυτά, το “Grow Old with Me”, το τέταρτο από τα τραγούδια που υποτίθεται πως ο Lennon είχε φυλάξει για τον McCartney. Απλό, μελωδικό, ευθύ ως προς το μήνυμά του, το κομμάτι απορρίφθηκε από τους Threetles το 1995 ως υπερβολικά γλυκερό. Παρά τα κάποια λάθη, το ντέμο του Lennon «στέκει» από μόνο του, αν και σε μια από τις επίσημες κυκλοφορίες που περιλαμβάνουν τα αυθεντικά φωνητικά και το αυθεντικό πιάνο του –το 1998, στο John Lennon Anthology box set- ο George Martin, κατά παραγγελία της Yoko, πρόσθεσε μια αρκετά μελιστάλαχτη ενορχήστρωση για έγχορδα η οποία περισσότερο σαμποτάρει παρά αναδεικνύει το κομμάτι.

Το ντέμο του Lennon, χωρίς την επιπρόσθετη ορχήστρα

Παρά την απόρριψη που του είχαν ρίξει στα 90s, οι δύο εναπομείναντες Beatles, επανήλθαν στο κομμάτι το 2019, σε μια ηχογράφηση που έγινε στο πλαίσιο του σόλο άλμπουμ του Ringo, What’s My Name, με τη συμμετοχή, μεταξύ άλλων, του Macca στα φωνητικά και το μπάσο και του μέλους των Eagles και μπατζανάκη του R.S., Joe Walsh, στην κιθάρα. Αλλά ίσως η πιο ωραία διασκευή που έχει γίνει στο τραγούδι φέρει την υπογραφή της Mary Chapin Carpenter, από το δίσκο Party Doll and Other Favorites του 1999.

Είναι άγνωστο το κατά πόσον αυτά τα κομμάτια θα δουν και επίσημα το φως της δημοσιότητας και με ποιον τρόπο. Υπό αυτήν την έννοια, ίσως το “Now and Then” δεν είναι όντως το τελευταίο τραγούδι των Beatles. Όπως προειπώθηκε, οι Beatles έχουν πολύ αναξιοποίητο υλικό αλλά και πολλούς ευρηματικούς τρόπους ώστε να αξιοποιήσουν το ήδη υπάρχον. Και είναι τόσο μεγάλο το συναισθηματικό δέσιμο τόσο πολλών ανθρώπων με αυτήν την μπάντα, που κάθε (επανα)κυκλοφορία της θα είναι ένα σημαντικό πολιτισμικό –και οικονομικό- γεγονός. Έτσι, όπως είχε γίνει κάποτε με το «Κόκκινο» και το «Μπλε» άλμπουμ τους*******, όπως είχε γίνει με τα Anthology, όπως θα γίνεται πάντα, μάλλον και τώρα το “Now and Then” δημιουργεί μια νέα γενιά fans.

Το "Now and Then" τραγουδισμένο από δεκάδες fans στην καθιερωμένη υπαίθρια συναυλία που διοργανώνεται κάθε Δεκέμβρη στο Central Park της Νέας Υόρκης στη μνήμη του J.L.

**** Αιώνια αδικημένος και διωγμένος από το συγκρότημα χωρίς να λάβει κάποια προειδοποίηση –και χωρίς οι υπόλοιποι Beatles να παρουσιάσουν ποτέ δημοσίως κάποια πραγματικά δόκιμη εξήγηση επ’ αυτού- ο Best έγινε πλουσιότερος κατά περίπου 8 εκατομμύρια λίρες μόνο και μόνο από τα δικαιώματα που εισέπραξε ως μουσικός για τη συμμετοχή του στο πρώτο από τα τρία άλμπουμ του Anthology. Αυτό, βέβαια, δεν σβήνει την ντροπή και την κατάθλιψη που βίωσε, ειδικά τα πρώτα χρόνια μετά την απόλυσή του. Από την άλλη, ο ίδιος προσέφερε κάποιο από το αρχειακό υλικό που χρησιμοποιήθηκε για το βίντεο του “Now and Then”, οπότε, κατά μία έννοια ο κύκλος έκλεισε και γι’ αυτόν.

***** Παρών ως ηχολήπτης ήταν και ο Geoff Emmerick, ο οποίος, παρότι έφηβος όταν άρχισε να δουλεύει για την EMI, συνδέθηκε όσο λίγοι συνάδελφοί του με τους Beatles, και έγινε έπειτα ηχολήπτης και παραγωγός για τους Zombies, τους Wings και τον Elvis Costello.

****** Μεταξύ των μουσικών που εκτέλεσαν την ενορχήστρωση για έγχορδα των McCartney-Martin-Foster ήταν η βιολίστα Caroline Buckman, η οποία δυστυχώς έφυγε από τη ζωή προτού να κυκλοφορήσει το “Now and Then” και άρα προτού να μάθει πως είχε συνεισφέρει στην τελευταία (;) επίσημη ηχογράφηση των Beatles.

******* Μαζί με το “Now and Then” κυκλοφόρησαν ξανά και αυτές οι κλασσικές συλλογές, ρεμιξαρισμένες και εμπλουτισμένες με υλικό που δεν υπήρχε στις προηγούμενες εκδοχές τους.

Γιώργος Δρόσος