ORFEAS 2021: Η πρώτη κουίρ όπερα στην Ελλάδα

Όταν ο φουτουρισμός συναντά την επικαιρότητα και ο πόνος γίνεται τέχνη.

Έχοντας ήδη κάνει την πρεμιέρα σε μια κλειστή προβολή στη Λυρική Σκηνή σε μορφή work-in progress αλλά και στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, αυτή την Τετάρτη 19/1 και την επόμενη Τετάρτη 26/1 μπορείτε να απολαύσετε στην Ταινιοθήκη την Αθηναϊκή επίσημη πρεμιέρα του ORFEAS 2021, ή αλλιώς της πρώτης κουίρ όπερας στην Ελλάδα, αν και δυστυχώς σε μορφή ταινίας καθώς η πανδημία ανέτρεψε τα σχέδια για μια δια ζώσης εμπειρία (τουλάχιστον προς το παρόν, ελπίζουμε).

Ο σταθμός μας είχε τη δυνατότητα ενός sneak peak από την κλειστή προβολή, και τώρα που είναι εκεί έξω το έργο αυτό θα σας μεταφέρουμε στο σύμπαν του μέσα από μερικές πληροφορίες για το περιεχόμενο, αλλά και την ίδια ανεπίσημη πρώτη προβολή (με ό,τι συνεπάγεται αυτό και χωρίς ίχνος “σπόιλερς” φυσικά).

Για αρχή, μερικά λόγια για την έμπνευση του έργου: Το έργο βασίζεται στην όπερα “Ορφέας” του Μοντεβέρντι η οποία πραγματεύεται την κάθοδο του Ορφέα στον Κάτω Κόσμο των νεκρών για να βρει την Ευρυδίκη του, και τους ανθρώπους και καταστάσεις που συναντά στην πορεία. Όταν τη βρει, μοναδική προϋπόθεση για να την επιστρέψει μαζί του είναι να καταφέρει να μην την κοιτάξει ούτε μία φορά.

Η διασκευή από τη συντελεστική ομάδα της παράστασης έρχεται να ανατρέψει την ιστορία αυτή, και να βάλει στο επίκεντρο τη φιγούρα του πρώτου ανοιχτά γκέι πρωθυπουργού στην Ελλάδα και τη δική του διαμάχη με το “παράλογο” στο ταξίδι του να αλλάξει την Ιστορία, έχοντας ως συνοδοιπόρο του τη Λογική (την οποία ενσαρκώνει το ολόγραμμα της Έλενας Ακρίτα). Στο ταξίδι αυτό συναντά θεματοφύλακες και σκληρά παζάρια που σχετίζονται με αυτή την Ιστορία, η οποία φαίνεται να αποτελείται από Θεοδωράκη, Βοσκόπουλο, Μερκούρη, Ολυμπιακούς αγώνες, σουβλάκια, εθνική περηφάνεια, πατρίδες, trash tv, και μπόλικη Ευρώπη.

Από την πρώτη στιγμή του καλωσορίσματος από Άλεξ Δημητρίου (οργάνωση παραγωγής), μέχρι τους τίτλους τέλους, η διάθεση για μαύρο χιούμορ ήταν διάχυτη στην ατμόσφαιρα, όσο διάχυτη ήταν και η κριτική απέναντι στη συστημική βία που αντιμετωπίζουν τα άτομα που βρίσκονται σε μη προνομιούχες θέσεις. Αυτό σημαίνει πως η ταινία σε αυτό το κομμάτι, όσο αλληγορική και αν φαίνεται απ’ έξω, τόσο ξεκάθαρη είναι όταν μπαίνεις μέσα της. Ένας σχολιασμός για την ενότητα της κουίρ κοινότητας, λόγια που δεν ειπώθηκαν όταν θα ήθελαν τα πρόσωπα να είχε συμβεί αυτό, τύψεις που μετουσιώθηκαν σε ποίηση, η ψευδαίσθηση της συμπερίληψης, είναι όλα εκεί, και είναι όλα εδώ παράλληλα, δίπλα μας, απέναντί μας.

Η προβολή έκλεισε με μία μεγάλη αγκαλιά σε όλη την ομάδα, που φαινόταν εξίσου συγκινημένη με το κοινό, και το μόνο σίγουρο είναι ότι σκοπός δεν ήταν να δώσει απαντήσεις, αλλά να γεννήσει περισσότερα ερωτήματα και να ανοίξει μία μεγάλη συζήτηση ή και ακόμα περισσότερες. Κάποιες που ήδη έχουν εξωτερικευτεί, και κάποιες που ίσως χρειάζονται να γίνουν στο μέλλον.

Θα τελειώσουμε με μία φράση που θα σας μείνει χαραγμένη για πολύ καιρό:
«Ποτέ σε αυτά τα μάτια δεν θα υπάρξει χαρά, μα οργή και θλίψη».

Σταυρούλα Διαμαντή

Σύνοψη του έργου

O Ορφέας είναι ένας φιλόδοξος και επιτυχημένος ηγέτης. Ο πρώτος ανοιχτά γκέι πρωθυπουργός της Ελλάδας, χαίρει της αποδοχής του λαού (ή τουλάχιστον αυτό πιστεύει), μέχρι τη στιγμή που ένα απρόσμενο περιστατικό ανοίγει μια σειρά από ζητήματα που ο ίδιος θεωρούσε λυμένα. Αποφασισμένος να αλλάξει για πάντα τον τρόπο που γίνονται τα πράγματα στη χώρα, ο Ορφέας αποφασίζει να αναμετρηθεί με τα μεγάλα πνεύματα της ελληνικής ιστορίας.

Σε μια κατάβαση στο σκοτεινό εργαστήριο των εθνικών μύθων της ελληνικότητας, το Μουσείο Μεταφυσικής Ιστορίας, ο Ορφέας θα πρέπει να αποδείξει ότι ο ορθολογισμός του είναι ικανός να πείσει ακόμη και τις πλέον αντιδραστικές και χθόνιες δυνάμεις. Αρκεί όμως η ρητορική του δεινότητα και η λαοφιλία του για να καταφέρει μια ριζική αλλαγή του υπάρχοντος; Στο τέλος του ταξιδιού του ο Ορφέας θα έρθει αντιμέτωπος με τις δικές του αντιφάσεις και με τα όρια των δυνατοτήτων του.

Σημείωμα συνθετικής ομάδας

Ο Ορφέας του Μοντεβέρντι έκανε πρεμιέρα το 1607. Είναι μια από τις πρώτες όπερες στην ιστορία της μουσικής και η παλιότερη όπερα που παίζεται ακόμα, με πολύ μεγάλη συχνότητα. Αποτελεί μια όπερα-σύμβολο καθώς πολλοί μουσικολόγοι τη θεωρούν ουσιαστικά το πρώτο ολοκληρωμένο και ώριμο δείγμα του μουσικού είδους της όπερας. Ωστόσο, ο Μοντεβέρντι δεν εφηύρε τα μουσικά στοιχεία από τα οποία αποτελείται ο Ορφέας και, όπως γράφει ο μαέστρος και μουσικολόγος Nikolaus Harnoncourt, ο Μοντεβέρντι «ανέμειξε το σύνολο των νεότερων και παλιότερων πιθανοτήτων φτιάχνοντας μια πραγματικά καινούρια ενότητα». Σε μια παραπλήσια τοποθέτηση, ο μουσικολόγος Robert Donington υποστηρίζει πως ο Ορφέας «δεν περιέχει κανένα μουσικό στοιχείο που να μη βασίζεται σε κάτι προγενέστερο, όμως φτάνει αυτήν την πρόσφατη φόρμα (της όπερας) στην απόλυτη ωριμότητα». Με άλλα λόγια, φαίνεται πως πολλοί θεωρητικοί της μουσικής βλέπουν τον Ορφέα του Μοντεβέρντι σαν ένα είδος μουσικού κολάζ παλιότερων στοιχείων που ενώνονται για να δημιουργήσουν μια νέα μουσική φόρμα του μέλλοντος, την όπερα. Κρατώντας λοιπόν αυτό το στοιχείο του Ορφέα του Μοντεβέρντι ως ένα μείγμα υφών, ήχων και μουσικών κόσμων, δουλέψαμε με παρόμοιο τρόπο για τη δημιουργία του σκορ του ORFEAS 2020, παραφράζοντας και ως ένα σημείο αποδομώντας το έργο κάτω από ένα σημερινό πρίσμα σε στοιχεία που αντικαταστήσαμε, τροποποιήσαμε ή μεταλλάξαμε με στόχο να δημιουργήσουμε μια ηχητικά «queer» εκδοχή του έργου. Μουσικά, ο Ορφέας του Μοντεβέρντι χωρίζεται σε δύο κόσμους, αυτόν των ζωντανών και τον Κάτω Κόσμο, με τον συνθέτη να ντύνει τον πρώτο με έγχορδα, φλογέρες, άρπα, τσέμπαλο και τον δεύτερο με επιβλητικά χάλκινα. Το μουσικό σύμπαν του ORFEAS 2020 χωρίζεται κι αυτό στον κόσμο των ζωντανών, του οποίου ο ήχος έχει μείνει ως επί το πλείστον μπαρόκ (με κάποιες ποπ στιγμές), και το Μουσείο Μεταφυσικής Ιστορίας, με εντελώς άλλη διάθεση: ηλεκτρονικοί ήχοι, amplified φωνές και όργανα των οποίων ο ανατριχιαστικός χαρακτήρας υπογραμμίζεται από ένα σκοτεινό drone. Το ύφος της Δ' Πράξης, όπου ο Κάτω Κόσμος φτάνει στο γκροτέσκο απόγειό του, φτιάχνεται από έναν συνδυασμό οπερατικού εξπρεσιονισμού και τρας κολάζ ελληνικών «χιτς», δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα οικεία εφιαλτική. Κάπου ανάμεσα σε αυτούς τους δύο κόσμους, αλλά και διαφορετικός και από τους δυο, κινείται ο ρετρο-φουτουριστικός ήχος του χαρακτήρα της Λογικής, του πιο άχρονου χαρακτήρα της όπεράς μας, που υπενθυμίζει τις χωροχρονικές (α)συνέχειες τόσο του αυθεντικού έργου όσο και της διασκευής μας. Η όπερα του Μοντεβέρντι, παρ' όλη την επιτυχία που είχε στην εποχή της, έμεινε ξεχασμένη από το 1650 περίπου μέχρι την αναβίωσή της στα τέλη του 19ου αιώνα, μέσα στο πλαίσιο της γενικότερης τάσης της αναβίωσης σημαντικών μουσικών έργων του παρελθόντος και της ανακάλυψης του «αυθεντικού» μπαρόκ ήχου ως ενός είδους πρωτοπορίας. Φαίνεται λοιπόν πως το παιχνίδι της μουσικής «αντιμεταχώρησης» μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος, που ήταν το κλειδί της δημιουργίας του Ορφέα, αποτέλεσε αργότερα με κάπως διαφορετικό τρόπο και τον λόγο της αναβίωσής του. Γι' αυτό και η επανεφεύρεση του παρελθόντος ως φαντασίωση από το μέλλον είναι μια ιδέα που τροφοδότησε σε μεγάλο βαθμό τη γενικότερη συνθετική ματιά μας πάνω στο έργο. Φιλοδοξούμε λοιπόν, ο ORFEAS 2020, μέσα από τον συγκερασμό παρελθόντος και μέλλοντος, να είναι μια όπερα για αυτό που είναι συνήθως το πιο εύκολο να μας διαφύγει, μια όπερα για το παρόν.

Αντριάνα Μίνου / Αλέξανδρος Δρόσος / Φιλ Ιερόπουλος

ΔΙΑΣΚΕΥΗ, ΣΥΛΛΗΨΗ
ΦΥΤΑ
ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ
Αντριάνα Μίνου, Αλέξανδρος Δρόσος, Φιλ Ιερόπουλος
ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ
Αλέξανδρος Δρόσος, Ιάσων Μαρμαράς
ΛΙΜΠΡΕΤΟ
Αντριάνα Μίνου, Φοίβος Δούσος
ΜΟΥΣΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ
Ιάσων Μαρμαράς
ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ
Φιλ Ιερόπουλος
ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΔΑ ΣΚΗΝΟΘΕΤΡΙΑ
Ανθή Κουγιά
ΣΚΗΝΙΚΑ
Μυρτώ Λάμπρου 
ΚΟΣΤΟΥΜΙΑ
Daglara
ΦΩΤΙΣΜΟΙ
Χρήστος Τζιόγκας 
ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΦΩΤΙΣΜΟΥ
Στέβη Κουτσοθανάση
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΟΛΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Άνταμ Ντόνεν
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΒΙΝΤΕΟ
Μαργαρίτα Αθανασίου
VIDEO MAPPING
Μιχάλης Κλουκίνας 
EΝΟΡΧΗΣΤΡΩΣΗ ΠΡΩΤΟΤΥΠΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ, ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ 
Πάνος Ηλιόπουλος
ΚΙΝΗΣΙΟΛΟΓΙΑ ΣΚΗΝΗΣ ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΩΝ 
Νίκος Mochi Γεωργίου

Ορφέας
Γεώργιος Ιατρού
Σίλβιο, Το Όχι 
Διαμάντη Κριτσωτάκη
Πρώην Εξωκοινοβουλευτικό, Ελλάδα 
Λητώ Μεσσήνη
Σύμβουλος Πρωθυπουργού, Χορός των Φαντασμάτων 
Νίκος Ζιάζιαρης,
Γκέι Δημοσιογράφος, Χορός των Φαντασμάτων 
Σταμάτης Πακάκης
Ποιητής
Γιώργος Ρούπας
Γιούρι
Αντώνης Σταμόπουλος
Κουήρ Συνέλευση, Χορός των Φαντασμάτων 
Smaragda, Νίκος Mochi Γεωργίου, Μαρίζα Τσάρη
Κουήρ Πλήθος, Αγανακτισμένοι
Kangela Tromokratisch, ActiVista, Στέλλα Αγγελίδου 
 
Στον ρόλο της Λογικής το ολόγραμμα της Έλενας Ακρίτα
 
ΜΠΑΡΟΚ ΒΙΟΛΙ
Τζούλια Σουόμπ, Νάταλι Καρντούτσι
ΒΙΟΛΑ ΝΤΑ ΓΚΑΜΠΑ
'Aννα Ντανιλέφσκαγια, Αθανασία Τέλιου
ΒΙΟΛΟΝΕ
Πήτερ Φερρέττι
ΣΥΝΘΕΣΑΪΖΕΡ
Κώστας Τσιώλης