Homeward – A visual performance

Ο performance artist, σκηνοθέτης και sound designer Φάνης Σακελλαρίου, με αφορμή την παρουσίαση της εικαστικής performance του «Homeward» στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, μίλησε στον Strummer Radio και την Εύη Παπαγιάννη για τη σύλληψη της και την υλοποίηση της.

Επιμέλεια : Εύη Παπαγιάννη

Σάββατο, 18 Φεβρουαρίου. Από τα μεγάφωνα του φουαγιέ του Ιδρύματος Μιχάλη Κακογιάννη ανακοινώνεται η έναρξη της performance «Homeward» του Φάνη Σακελλαρίου. Κατεβαίνουμε στο δεύτερο υπόγειο, με προσμονή και ενθουσιασμό. Πίσω από τη μαύρη κουρτίνα μας περιμένει ο Θηριοδαμαστής, μας περιεργάζεται μέσα από την ανθρωπόμορφη μάσκα του. Αποστρέφω το βλέμμα μου, ίσως από ντροπή, ίσως από περιέργεια για το λευκό πλάσμα που βρίσκεται ακίνητο στο κέντρο της σκηνής – το Θηρίο.

Η performance ξεκινά σιωπηλά, μυστηριακά, οι κινήσεις είναι τελετουργικές. Εξελίσσεται εφιαλτικά, με την απρόσμενη χρήση video και στιγμές που θυμίζουν drag show. Κορυφώνεται με την εμφάνιση της Ανθρώπου, σε ένα σκηνοθετικό εύρημα που μπλέκει το Matrix, τον David Cronenberg και τον Henry Fusseli. Στο τελευταίο αυτό μέρος διακρίνονται με μεγάλη καθαρότητα οι επιρροές του σκηνοθέτη, που μας συνεπαίρνουν καθώς οι εικόνες εναλλάσσονται. Τελικά, το τέλος μας αφήνει ξέπνοους.

Ο performance artist, σκηνοθέτης και sound designer Φάνης Σακελλαρίου, μέσα από το Homeward φαντάζεται μία τερατώδη ουτοπία, όπου παραδοσιακές ανθρώπινες αντιλήψεις όπως το φύλο, ο εαυτός και ο Άλλος, το καλό και το κακό εκλείπουν. Μέσα από δραματουργίες πρωτόγονων τελετουργιών – κοινών σε πανανθρώπινη και διαχρονική βάση – μας καλεί να γίνουμε κοινωνοί της μετάβασης από τον Άνθρωπο σε αυτό που ακολουθεί. Ίσως είναι το Θηρίο. Ίσως ο μέτα-άνθρωπος. Τελείται στην ουσία ένα εφιαλτικό πέρασμα, μία θηριώδης κηδεία κατά την οποία θάβονται όλες οι πολώσεις και οι διακρίσεις. Αποκαλύπτεται το νέο είδος στο οποίο αφομοιώνονται όλα τα αντίθετα συνυπάρχοντας με αρμονία, χωρίς ηθικές διαθέσεις, αλλά μέσα σε πλήρη αποδοχή. Ως άνω, ούτως κάτω. Και ίσως έτσι να επικοινωνεί ο άνθρωπος με το μεγάλο Άλλο – ό,τι έχει ονομαστεί θείο – που, όπως έχει ήδη αρχίσει να διακρίνεται, δεν είναι άλλος παρά ο επόμενος άνθρωπος, ένας Homo Deus.

Μετά την πρεμιέρα της performance, μιλήσαμε με τον Φάνη Σακελλαρίου για την ιδέα και τις εικόνες πίσω από το “Homeward”:

Αρχικά, θα θέλαμε να σου μεταφέρουμε τα συγχαρητήρια μας. Πες μας λίγα λόγια για τη σύλληψη της ιδέας.

Ευχαριστώ πολύ.

Το Homeward είναι ένα project που ξεκίνησε αρκετά χρόνια πριν και συγκεκριμένα το 2018 όταν ακόμα σπούδαζα στο μεταπτυχιακό μου στο Central Saint Martins του Λονδίνου. Πρόκειται για ένα έργο που ισορροπεί στην περιοχή μεταξύ performance, installation, noise show και εικαστικού θεάτρου και εξερευνά την ηθική στάση του ανθρώπου απέναντι στον κόσμο και τους Άλλους, καθώς και την σχέση μας με το ανοίκειο.

Ξεκίνησε από μια ιδέα για έναν χαρακτήρα που θα φορούσε μια μάσκα τραγοκεφαλής, χωρίς να γνωρίζω το υπόλοιπο πλαίσιο που θα τον περιέβαλε. Ο αρχικός αισθητικός πυρήνας περιστρέφεται γύρω από τη σχέση του τερατώδους και του ιερού, στοιχεία που μου φαίνονται αρκετά ενδιαφέροντα και επίκαιρα, καθώς το τι νοούμε ως ‘άλλο’ από εμάς – ως τέρας ή ως θείο – είναι ένας προβληματισμός που αξίζει να σκεφτούμε.

Πίσω από το Homeward κρύβεται μια αρκετά εκτενής έρευνα πάνω στους δραματουργικούς μηχανισμούς των τελετουργιών και ιδιαίτερα στα στοιχεία εκείνα που μένουν αναλλοίωτα άσχετα με το πότε, πού, γιατί και από ποιον πραγματοποιείται μία τελετή. Ένα ακόμα βασικό δομικό συστατικό είναι και η ανάγκη να επανεξετάσουμε την έννοια ‘άνθρωπος’ και αν μία ιεραρχική κατάταξη του ανθρώπινου είδους σε σχέση με τον μη ανθρώπινο κόσμο μπορεί να συνεχίσει να είναι βιώσιμη.

Θέτοντας αυτά ως βασικούς δραματουργικούς πυλώνες, και αφού επικοινώνησα τις ιδέες μου με τους συντελεστές, ακολούθησε μία μακρά δημιουργική διαδικασία (η οποία επιμηκύνθηκε ακόμα περισσότερο λόγω της πανδημίας), κατά την οποία γεννήθηκε ο κόσμος της παράστασης. Ένα περιβάλλον δυναμικό με άμεση σχέση με τα σώματα των ηθοποιών, που εξελίσσεται, επηρεάζει και επηρεάζεται από τη δράση. Είναι πολύ ενδιαφέρον να επιστρέφω τώρα πίσω στην αρχική ιδέα και να παρατηρώ τις μεταλλάξεις που έχουν έρθει με το πέρασμα του χρόνου και με τη δουλειά της δημιουργικής ομάδας.

Φωτογραφία : Κατερίνα Π. Τριχιά

Ποιές θα έλεγες πως είναι οι κύριες αναφορές και αισθητικές επιρροές σου; Θεωρώ πως υπάρχει μία ενδιαφέρουσα συνύπαρξη του sci-fi με εικόνες από θρησκευτικές αναπαραστάσεις.

Ναι, και τα δύο αυτά στοιχεία είναι από τα πιο βασικά συστατικά του Homeward.

Για να είμαι ειλικρινής, η πρωταρχική αναφορά είναι ένα video game – το Dark Souls 3 – στο οποίο κυριαρχεί μία σκοτεινή αναγεννησιακή αισθητική σε συνδυασμό με κάθε πιθανή τερατογένεση που μπορεί να φανταστεί κανείς στο ανθρώπινο σώμα.

Φυσικά έχω επηρεαστεί από καλλιτέχνες των οποίων το έργο φέρει έντονα το θρησκευτικό και το μεταφυσικό στοιχείο, όπως οι πίνακες του William Blake και οι εικόνες της Αποκάλυψης που δημιουργεί. Ωστόσο περισσότερα έχω αντλήσει από τον Πολωνό ζωγράφο Zdzisław Beksiński, στα έργα του οποίου το δίπολο τερατώδες – ιερό είναι πολύ εμφανές. Οι μορφές που κατοικούν στους αποσυντεθειμένους κόσμους που απεικονίζει γεννούν έναν κοσμικό τρόμο, δημιουργώντας την αίσθηση μιας μεγάλης, άγνωστης απειλής, μιας δύναμης πέρα από τα ανθρώπινα. Τα πλάσματα αυτά, που μόνο ως τέρατα θα μπορούσε κανείς να τα χαρακτηρίσει, παρουσιάζονται με τρόπο που θυμίζει αγιογραφίες. Η μακάβρια αυτή τέχνη και το θέμα της ισοπεδωτικής καταστροφής (και του τι μπορεί να κατοικήσει σε μια τέτοια καταστροφή) είναι κάτι που με ενδιαφέρει πολύ.

Πολύ σωστά αναφέρεις το sci-fi. Συγκεκριμένα, οι ιδέες που υπάρχουν μέσα στο Matrix σχετικά με το τι θα πει θρησκευτικότητα στον 21^ο αιώνα και ποια η θέση της ιερότητας σε έναν κόσμο υπεράνθρωπων μηχανών (που νομίζω αρχίζει να μοιάζει αρκετά με τον δικό μας) με ενδιαφέρει πολύ. Από τη στιγμή που εμφανίστηκε ο άνθρωπος στον πλανήτη γεννήθηκαν και οι θεοί, ώστε να δώσουν όψη σε ότι νιώθαμε ότι μας ξεπερνά σε δύναμη, σε ότι εμείς φοβόμασταν, σε ότι δεν καταλαβαίναμε και από το οποίο νιώθαμε απειλή. Ωστόσο, ζούμε πια σε μια εποχή που ο άνθρωπος έχει αποκτήσει δυνάμεις σχεδόν θεϊκές μέσω της τεχνολογίας και του τρόπου που αυτή παρεμβαίνει στο σώμα μας. Τίθεται, λοιπόν το ερώτημα τι θα πει θεός και άνθρωπος πια και αν τα όρια αυτά αρχίζουν να θολώνουν. Αρκεί μόνο να σκεφτούμε την ασύλληπτη δύναμη των πυρηνικών όπλων μαζικής καταστροφής – είναι μια δύναμη που πια κατέχει ο άνθρωπος.

Αντίστοιχες εικόνες υπάρχουν και στο έργο του H. R. Giger, ο οποίος δίνει σε αυτή τη μηχανική θρησκευτικότητα μια πολύ πιο θηριώδη φύση. Όλα αυτά τα sci-fi σενάρια ανήκουν στο καλλιτεχνικό και φιλοσοφικό κίνημα του μετανθρωπισμού, σύμφωνα με το οποίο το ανθρώπινο είδος σιγά σιγά μεταλλάσσεται σε κάτι άλλο από αυτό που ήταν όταν ξεκίνησε. Όλες οι ιδέες αυτές είναι δομικά συστατικά του Homeward.

Η performance αυτή μοιάζει άχρονη, παρ’ όλα αυτά θα ήθελα να σε ρωτήσω ποιο πιστεύεις πως είναι το μέλλον της ανθρωπότητας. Ειδικότερα, όμως, το θέμα του Φύλου συζητείται πολύ έντονα, από την άλλη παρατηρείται και μεγάλη οπισθοδρόμηση, κυρίως σε ζητήματα που αφορούν την αυτοδιάθεση του γυναικείου σώματος.

Χαίρομαι που λες ότι μοιάζει άχρονη, γιατί αυτός είναι ο σκοπός της. Ήθελα να δημιουργήσω έναν κόσμο μη πραγματικό, που να λειτουργεί σε συμβολικό επίπεδο, άσχετα από κάποια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Ένα εφιαλτικό ασυνείδητο.

Το μέλλον της ανθρωπότητας σίγουρα δεν το ξέρω, αλλά όντας πεσιμιστής από τη φύση μου και κρίνοντας από τις επιδόσεις μας μέχρι τώρα, δεν τα βλέπω πολύ καλά τα πράγματα. Νομίζω ότι οι άνθρωποι είμαστε θηρία στον πυρήνα μας και η βία είναι συνυφασμένη με τη ζωή μας. Απλώς συνήθως επιλέγουμε να μην τη βλέπουμε. Πιο ειδικοί από εμένα λένε πως ο άνθρωπος θα συνεχίσει να κυνηγά τον δρόμο με τον λιγότερο πόνο και τη μεγαλύτερη απόλαυση για τον ίδιο, ό,τι και να σημαίνει αυτό για τους γύρω του, ως ότου να κατακτήσει την αθανασία.

Τα ζητήματα Φύλου είναι μια αρκετά ευχάριστη εξέλιξη και είναι πολύ σημαντικό που τέτοιοι προβληματισμοί έχουν έρθει στην επιφάνεια και ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Γενικότερα όλα τα κινήματα που έχουν προκύψει από ιδέες του φεμινισμού φαίνεται πως αρχίζουν να αντιμετωπίζονται ως άξια προσοχής, αν και έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας. Και, όπως αναφέρεις κι εσύ, σε ότι αφορά ζητήματα αυτοδιάθεσης του γυναικείου (και όχι μόνο) σώματος είμαστε πίσω. Από την παραδοσιακή ελληνική αντίληψη της θέσης των δύο φύλων, που ακόμα επιβιώνει, ως πιο ακραία σενάρια όπως το τι συμβαίνει σε μουσουλμανικές χώρες, φαίνεται πως η δουλειά που πρέπει να γίνει είναι μεγάλη για να φτάσουμε να ζούμε σε μια κοινωνία ισότητας.

Υπάρχουν στιγμές στο έργο σου που είναι ασφυκτικές ή ακόμη και τρομακτικές; Υπάρχει κάτι που σε κάνει να ασφυκτιάς, ή κάτι που να σε τρομάζει;

Το Homeward σε καλωσορίζει σε ένα εφιαλτικό τοπίο, όπου οι εικόνες που εκτυλίσσονται μπροστά σου σίγουρα δεν είναι ευχάριστες και ήρεμες. Δεν ξέρω αν θα έλεγα ότι είναι τρομακτικές, αλλά μάλλον ότι υπάρχει πάντα παρούσα η αίσθηση μιας μεγάλης απειλής χωρίς να μπορείς να εξηγήσεις από πού προέρχεται απαραίτητα. Είναι ο τρόπος μου να μεταφράσω κάπως αυτή τη δύναμη πέρα από τα ανθρώπινα που εξερευνώ.

Είναι μια έντονη εμπειρία που αφήνει λίγα περιθώρια να ανασάνεις. Είναι αυτή η ανθρώπινη βία που προσπαθώ να επεξεργαστώ μέσα στο Homeward. Και αυτό νομίζω είναι που κάνει και εμένα να ασφυκτιώ και να τρομάζω. Η θηριώδης φύση του ανθρώπου και τα άκρα στα οποία μπορεί να φτάσει.

Σε πιο καθημερινό επίπεδο, δυσκολεύομαι με την αδικία και αναξιοκρατία της ελληνικής πραγματικότητας και τον αδιαφανή τρόπο με τον οποίο συμβαίνουν τα πράγματα.

Σε ποια πράγματα βρίσκεις τις ανάσες σου;

Στη μουσική. Με ηρεμεί πολύ το να κάτσω σπίτι και απλά να ακούω τη μουσική που μου αρέσει.

Και φυσικά στους κοντινούς μου ανθρώπους.

Ποιοι είναι οι συντελεστές της παράστασης;

Οι άνθρωποι πίσω από το Homeward είναι εξαιρετικά πολύτιμοι και για την ίδια την παράσταση αλλά και για εμένα. Με τους περισσότερους γνωριζόμαστε και δουλεύουμε μαζί καιρό, αλλά υπάρχουν και κάποιοι με τους οποίους συναντήθηκα πρώτη φορά με την αφορμή της παράστασης και χαίρομαι πολύ για αυτό.

Ο σκηνικός χώρος είναι σχεδιασμένος από την Όλγα Ντέντα, τα κοστούμια από τον Κωνσταντίνο Χαλδαίο, οι φωτισμοί από τη Μαριέττα Παυλάκη και η κίνηση από τη Μάρω Πέτλη. Οι κατασκευές έχουν γίνει από τον Νικόλα Τσουνάκα, τον Ronnie Kommené, την Ειρήνη Ολυμπίου, τον Κωνσταντίνο Χαλδαίο και τη Λυδία Λαμπροπούλου η οποία είναι και η υπεύθυνη για την οργάνωση παραγωγής. Δραματουργικός σύμβουλος είναι η Δάφνη Πατσουράκου.

Ο Θοδωρής Βράχας έχει τον ρόλο του Θηρίου, του οποίου τη μάσκα έχει κατασκευάσει η γλύπτρια Κατερίνα Μητσιάλη, ο Αλέξανδρος Καναβός ερμηνεύει τον Θηριοδαμαστή, και η Σοφία Νικολοπούλου την Άνθρωπο. Οι φωτογραφίες και η οπτική επικοινωνία είναι του Δημήτρη Γκέλμπουρα, τα βίντεο του Γιάννη Παπουτσή και υπεύθυνη επικοινωνίας είναι η Κατερίνα Π. Τριχιά.

Υπάρχει κάτι άλλο στα μελλοντικά σου σχέδια;

Υπάρχουν κάποια πράγματα για το καλοκαίρι, ένα εκ των οποίων και η Prague Quadrennial, μία από τις μεγαλύτερες διεθνείς εκθέσεις στον χώρο της performance, που λαμβάνει χώρα κάθε τέσσερα χρόνια στην Πράγα, φιλοξενώντας εξαιρετικούς καλλιτέχνες και έργα από όλον τον κόσμο. Είναι μεγάλη μου χαρά να έχουν δεχθεί ένα καινούργιο έργο μου, για την πραγματοποίηση του οποίου είμαι σε διαδικασίες εύρεσης πόρων.

Σε ευχαριστούμε πολύ για το χρόνο, σου ευχόμαστε ό,τι καλύτερο!

Ημερομηνίες:

17 Φεβρουαρίου – 12 Μαρτίου 2023, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή, 21:30, Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης (Πειραιώς 206,Ταύρος)

Facebook event : https://www.facebook.com/events/425485893084725/425485916418056/

Εισιτήρια:

Πληροφορίες για την αγορά εισιτηρίων: www.mcf.gr - www.ticketservices.gr και στα

ταμεία του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης.

ΚΑΤΑΛΛΗΛΟ ΓΙΑ ΗΛΙΚΙΕΣ 16+

Η παράσταση είναι κατάλληλη για ηλικίες άνω των 16 ετών, καθώς περιλαμβάνει

γυμνές εικόνες και βίντεο με ακατάλληλο περιεχόμενο.

Κατά τη διάρκεια της, γίνεται χρήση στροβοσκοπικού φωτισμού.